Mùa trẩu trên đại ngàn Trường Sơn

Mùa trẩu của bố Tây

Cuối tháng 8, quả trẩu đã chín đen và rụng khắp dưới đại ngàn Trường Sơn thuộc các xã phía bắc huyện Hướng Hóa (tỉnh Quảng Trị). Khi lũ vắt rừng chưa kịp tỉnh giấc, người người đã nô nức cơm đùm cơm nắm xuyên rừng nhặt quả trẩu. Những ngôi nhà sàn của đồng bào dân tộc Vân Kiều chỉ còn người già và trẻ nhỏ…

Không còn sức đi nhặt trẩu trong rừng cùng 4 nhân khẩu trong nhà, sáng nay, ông Hồ Văn Tây, thôn Mã Lai – Pun, xã Hướng Phùng (huyện Hướng Hóa) dẫn chúng tôi đi xem vườn trẩu 4 năm tuổi cách nhà chừng 1km. Ngửi thấy hơi người, lũ vắt từ dưới lớp cỏ ướt chui lên, bám vào chân, lên cánh tay của những vị khách không mời mà đến. Dưới ánh sáng mặt trời xuyên qua tán cây đã gần khép kín, vườn trẩu lấp ló những chùm quả xanh, nhăn nheo.

Ông Tây đi một vòng, nhặt những quả trẩu chín đen, rụng dưới chân rồi nói với chúng tôi: “Vườn này bố mới nhặt quả hôm qua. Cứ vài hôm lại nhặt một lần, đem về bóc vỏ, phơi một nắng, bán cho thương lái với giá 14 – 15 nghìn đồng/kg hạt trẩu. Có bao nhiêu, họ mua bấy nhiêu, kể cả hạt tươi họ cũng mua nhưng chỉ với giá 7 – 8 nghìn đồng/kg”.

Không chỉ gia đình ông Tây, mùa này, gần như toàn bộ người dân xã Hướng Phùng và nhiều xã phía bắc huyện Hướng Hóa đều vào rừng nhặt quả trẩu. Chưa bao giờ, ông Tây nghĩ quả trẩu rụng dưới đại ngàn Trường Sơn lại có thể giúp gia đình ông có của ăn của để, nuôi được 4 người con học đại học.

Trẩu là cây bản địa, mọc phân tán ở khắp mọi nơi thuộc các xã vùng miền núi huyện Đakrông, Hướng Hóa (Quảng Trị). Có những cây trẩu tuổi đời lên đến 40 – 50 năm nhưng vẫn cho 300 – 400kg quả mỗi năm. Chỉ tiếc rằng, những cây trẩu như vậy hiện chỉ có ở những khu rừng già. Còn ở khu vực dân cư, hiện chủ yếu là những rừng trẩu mới trồng có tuổi đời trên dưới 10 năm.

“Ngày trước, bố cũng có mấy cây trẩu quanh nhà, hàng năm cho 3 – 4 tạ quả mỗi cây. Nhưng sau đó bố chặt đi vì trồng quanh nhà quả rụng xuống, bẩn. Hồi đó chưa nhiều người mua hạt trẩu như bây giờ nên nhiều nhà chặt lắm. Giờ mới thấy tiếc”, ông Tây tâm sự.

Giờ thì khác. Cây trẩu có mặt khắp mọi nơi ở vùng miền núi này. Con đường chính nối từ Quốc lộ 9 vào đến đèo Sa Mù (xã Hướng Phùng) dài hàng chục km, hai bên đều là trẩu mọc tự nhiên hoặc một số người dân trồng để lấy hạt. Trẩu được trồng phân tán, xen với cây rừng, trẩu được trồng tập trung ở một số vườn rừng của người dân. Nhà ông Tây cũng có gần 2ha trồng trẩu tập trung ở thôn Mã Lai – Pun, nay đã bắt đầu cho quả.

“Bố đang trồng cây cà gai leo nhưng cũng đã trồng xen trẩu để khi thu hoạch hết cà gai leo sẽ có quả trẩu, cho thu nhập. Vườn trẩu của bố nay đã cho quả bói, chưa nhiều nhưng vài năm nữa thôi sẽ rất nhiều quả. Cây trẩu cho thu hoạch quả vào các tháng 8, 9, 10 hàng năm. Ở đây, nhà ít nhân lực vào rừng thì mỗi mùa cũng bán được 8 – 10 triệu đồng tiền hạt trẩu. Nhà bố có 4 – 5 người đi nhặt, mỗi mùa cũng bán được hơn 20 triệu đồng. Có tiền bố mới nuôi được 4 người con học đại học”, ông Tây phấn khởi.

Không chỉ trồng trẩu, ông Tây còn vận động người dân trong thôn, trong xã trồng trẩu. Cây trẩu dễ trồng, đồng bào có thể lấy hạt tự ươm hoặc đi đào cây con về trồng. Chỉ 2 – 3 năm, cây trẩu đã khép tán và bắt đầu cho thu hoạch. Quả trẩu được thương lái vào tận các thôn bản thu mua với số lượng không giới hạn.

“Giờ thì đồng bào không chặt cây trẩu nữa”

Khoảng vài chục năm trước, ở vùng đất các xã phía bắc huyện Hướng Hóa vẫn còn rất nhiều cây trẩu cổ thụ. Nhưng thời điểm đó, hạt trẩu chưa được thương lái thu mua giá cao như bây giờ. Nhiều người đã chặt hạ những cây trẩu cổ thụ trên nương rẫy để bán gỗ. Giá mỗi cây trẩu hạ xuống cũng bằng cả 1 tấn gỗ keo bây giờ. Tiếc đứt ruột nhưng ông Bùi Văn Thình, Phó Giám đốc Ban Quản lý Rừng phòng hộ Hướng Hóa – Đakrông không biết cách nào để ngăn cản.

“Đồng bào bảo bán để mua gạo, mua rượu. Mình đến thì họ đã chặt cây rồi. Tiếc lắm! Nhưng giờ thì không còn chuyện đáng buồn đó nữa”, ông Thình phấn khởi.